В. Г. Гузев. Избранное

400 В. Г. Гузев. Избранное: К 80-летию Tümce kavramını ele almadan önce dil bilimin geleneksel olarak bu kav- ramı «yargısal bağıntıların dile getirilmesi» ile ilişkilendirdiğini hatırlamak gerek. Ünlü teorik dil bilim uzmanı, Rus akademisyeni İ. İ. Meşçaninov’un Tümce Yapısı adlı kitabında şunu okuyoruz: «V postroeniœx predlojeniœ skazuemoe vo vsex œzikax zanimaet veduschee mesto, sosredotaçivaœ v sebe virajenie osnovnıx predikativnıx otnoşeniy, naliçie kotorıx lojitsœ v osnovu vsey sintaksiçeskoy konstruktsii» 1 “Varlığı bütün söz dizimsel yapının temeli olan esas yargısal bağıntıları kendi içinde temerküz ettiren yüklem, dillerin hepsinde tümce kuruluşlarında baş yeri tutar”. Yalnız yargının predikasını temsil etmeğe muktedir olan yalın, yani eksiz yüklem (Ahmet asker anlatı- mındaki asker öğesi gibi), «esas yargısal bağıntıları» iletemediğinden, sadece yargı şeklindeki bilgiyi aktaran askerdir tipindeki ekli, yani bitimli şekil olan yüklem, tümce çekirdeği işlevini görebilir. Dolayısıyla yukarıda belirtildiği gibi tümceden ya söylevde kullanılan bir bitimli şekil ya da bir bitimli şeklin temelinde kurulan bir kelime grubu anlaşılmalıdır; ikisi de hem bağımsız anlatım (bağımsız tümce), hem de anlatım öğesi (yan tümce ve temel tümce) olarak işlev görmeğe muktedirdir. Değerli Ankaralı meslektaşımız Bayan Prof. Dr. Leylâ Karahan da, tüm- ce kavramını yargı kavramına bağlar. Bu düşünme istikameti, dünya teorik dil biliminde görülen dikkate değer bir geleneğe uygundur. Karahan’ın, bir söz veya söz dizisi yargı bildirirse cümledir 2 görüşüyle bu makale yazarının görüşü arasında yalnızca bir kavramsal adım vardır. Söylendiği gibi tüm- ce kavramı, bir morfolojik belirtiye sahip olmalı. Sadece bu durumda genel tümce kavramı, hem bağımsız tümce (kavramını) hem de yan tümce kavra- mını çelişkisiz bir şekilde kapsayabilir. Açıklanan görüş bakımından örne- ğin, Ahmet asker anlatımı tümce değil yargısal (predikatif) bir öbek, Ahmet askerdir anlatımı ise, bir tümcedir. Güneş açınca halk bahçelere, parklara dökülür anlatımı, (genişletilmiş) yalın tümce; tamlayan öğesi (güneş açın- ca) yan tümce olmayıp yargısal bir öbek olan zaman belirtecidir. Güneş açtı mı halk bahçelere, parklara dökülür anlatımı ise, bağımlı birleşik tümcedir; tamlayan öğesi (güneş açtı mı) ise yan tümce olan zaman belirtecidir. Sonuç: Bu yazıyla bitimli şekilden yargı biçimindeki bilgiyi ileten mor- folojik araç anlaşıldığı takdirde, şekil bilimi alanında adlık yüklemlik ulamı ile fiil yüklemlik ulamı kavramının, söz dizimi sahasında ise tümce kavramı- nın sağlam zemine oturacağı kanıtlanmaya çalışılmıştır. 1 Meşçaninov I. I. Struktura predlojeniœ, Moskva; Leningrad, 1963, s. 54, 2 Karahan L. Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine, Türk Dili. Dil ve Edebiyat Dergisi 2000 / II, s. 583 ， Ankara, 2000.S.17.