В. Г. Гузев. Избранное

398 В. Г. Гузев. Избранное: К 80-летию bunun hiç de zarurî olmadığını kanıtlar. Tatar ağızlarındaki min al + gan, sin al + gan, ul al + gan vb. sözde «analitik çekimleme tipi» 1 ; Türkmencedeki men al + jak, sen al + jak vb. gelecek zaman şekilleri 2 ; Çuvaşçadaki epe kala + na “söylemişim”, ese kala + na “söylemişsin”, val kala + na “söy- lemiş” vb. öğrenilen geçmiş zaman şekilleri 3 , bu tür çekimlenmeyen bitimli şekil örneklerinden bazılarıdır. Altay dillerinden yalnız Türk dillerinde değil, Moğol ve Mançu dillerinde de şahıs eki getirilmeyen bitimli şekillere rastla- nılır. Ranlstedt’in deyişiyle «Das Verb der altaischen Sprachen ist bzw. war ursprünglich auch in seinen finiten Formen ganz unpersönlich» 4 “Altay dil- lerinin fiili, şahıs şekillerinde büsbütün şahıssızdı ve şahıssızdır”. Bu olgular, bitimli şekille şahıs şekli arasındaki farkı daha belirgin kılar. Yeri gelmişken, çekimlenmeyen bitimli şekiller mevcut olduğuna göre, bitimli şekil ile çekimli şekil terimlerinin eş anlamlı olarak kullanılmasının da hatalı ve sakıncalı olduğuna işaret edelim. Şahıs şekli olmayan, yani şekil çekimi mekanizmasından mahrum olan bitimli şekil, süjeyi şahıs anlamı vasıtasıyla ifade etme yetisinden yoksundur. Böylesi bir şeklin dile getirdiği yargının süjesi, içeriği gayet fakir, sadece süjenin hazır bulunduğunu bildirmekle yetinen soyut bir imgedir. Daha önce de belirttiğim gibi TT ’ de yalnız bitimli şekiller değil, iyelik şekilleri de şahıs şeklidir. Oysa Altay (ör., Tungus) dillerinde şahıs anlam- larından yoksun «şahıssız iyelik ekleri»ne sahip bireşimli (sintetik) iyelik şekilleri vardır. 5 Bu tür şekillerin dile getirdiği mülkiyet sahnesindeki iye, TT’dekinden farklı olarak şahıs anlamı vasıtasıyla değil, daha soyut bir im- geyle bildirilmektedir. Şimdiye kadar söylenenlerden anlaşılacağı üzere şahıs şekli, bitimli şekil, iyelik şekli birbirinden farklı üç kavramdır. Şahıs şekli kavramının içeriği bence şöyle olmalı: Şahıs şekli, bir sahnenin herhangi bir katılımcısını («ey- leyen»ini, «aktan»ını ) bildirişim eylemindeki rolüne işaret eden altı şahıs anlamından biriyle temsil eden morfolojik şekildir. Bitimli şekil, yargı karşılayan morfolojik bir araç olarak kabul edilirse, dil birimi olan her bir bitimli şeklin anlamını yargı modeli’ni içeren, yani düşün- cenin «süje-predika» biçimini genelleştiren soyut bir imge olarak tasavvur 1 Œsupov F. Œ, izuçenie tatarskogo glagola, Kazan’, 1986 ， s. 116. 2 Azimov P., Amansarıev Dj., Sarıev K. «Turkmenskiy æzık», Æzıki narodov SSSR. Tœrkskie œzıki, Tom vtoroy, Moskva, 1966. S. 101. 3 Andreev N. A. Kratkiy grammatiçeskiy oçerk çuva ş skogo æzıka», Çuvaşsko-russkiy slovar’, Moskva, 1961. S. 618. 4 Ramstedt G. J .， Einführung in die altaische Sprachwissenschaft, s. 82. 5 Sunik O. P. Suschestvitelnoe v tunguso-manjçjurskix œzıkax: V sravnenii s drugimi altayskimi œzikami Moskva, 1982. S. 225–241.