В. Г. Гузев. Избранное

351 Genel Yazı Nazariyesi Işığında Göktürk Yazısının Menşei Meselesi... Ye. D. Polivanov runik Türk işaretlerinin meydana gelmesinin başka bir yolunun da farkına vardı -bir kelimeyi temsil eden işaretin vasıtasıyla aynı kelimenin birinci fonemini gösterme. Meselâ, mızrağı (etü. —  süngü) sem- bolize eden sopa s tasviri, /s/ foneminin inceltilmiş alofonu için işaret va- zifesinde hizmet verirdi 1 . Şunu da belirtmek gerekir ki, burada Eski Samî alfabesinin yaratılmasında kullanılan, genel yazı biliminde iyi bilinen sözüm ona akrofonik yöntem söz konusudur. Zikredilen işarete gelince, bunun ilkel hece alfabesinde, sistemin şartlarına uygun olarak, äs hecesini temsil ettiğini tahmin edebiliriz. Runik yazının bazı diğer işaretlerinin de akrofonik yoldan meydana geldiğini zannetmek pek tabiîdir. Meselâ, as hecesi için kullanılan S işareti, bir zamanlarda saç tasviri (etü.’de — saç) olabilirdi. Hem ay, hem mızrak için kullanılan işaretler, hem de A. Rona-Tas tara- fından keşfedilen ä d (“mülkiyet, evcil hayvanlar”) sözü için hizmet veren d işareti 2 Türk damgaları (eski aile ve mülkiyet işaretleri) arasında bulun- maktadır. A. Schifner’in ortaya koyduğu ve N. A. Aristov, N. G. Mallitskiy, D. N. Sokolov tarafından işlenen Türk runlarının menşei varsayımı asıl dam- galara dayanır 3 . Runların muhtemel kaynakları dahilinde, şüphesiz, damgalar da göz önünde tutulmalıdır. Son yirmi yıl boyunca Eski runik Türk yazısının menşei meselesine ait alâkanın yeniden artması müşahede edilmektedir. G. Clauson’un (runik işaretlerin prototiplerinin Sogt, Pehlevî ve Baktrî alfabelerinde aranması), A. S. Amanjolov’un (Türk runlarının genetik seleflerinin en eski Samî ve Küçük Asya alfabeleri arasında aranışı), V. A. Livşiç’in (runik alfabenin menşeinin, R. Gautiot’un ortaya attığı Sogt versiyonunun grafik karşılaştır- malar vasıtasiyle geliştirilmesi), O. Pritsak’ın (Eski Türk yazısının bir hece yazısı olduğu ve bir bilinmeyen Eski Samî hece yazısından doğduğu tez- leri), A. Röna-Tas’ın (Run yazısının Aramî alfabenin bir türünden doğuşu, runların teşekkül etmesinin safhaları), V. V. Ivanov’un (Tohar fonolojisinin ve Brahmi yazısının runik Türk yazısı üzerinde tesiri) eserleri neşr edilir 4 . 1 A. y. 2 A. Róna-Tas, “On the Development and Origin of the East Turkic “Runic” Script”, Acta Orientalia Hung., XLI (I.), 1987, s. 9. 3 Bk.: A. S. Amanjolov, “Problema proishojdeniya tyurkskogo runiçeskogo alfavita”, Kazak tili men edebieti, 8-şıguı, Alma-Ata, 1976, s. 60. “K genezisu tyurkskih run”, Voprosı Yazıkoznaniya, Moskva, İ978/2, s. 82. 4 Clauson G. The Origin of the Turkish “Runic” Alphabet // Acta Orientalia, XXXII, 1970. S. 51–76; Amanjolov A. S. К genezisu tyurkskih run; Livşiç V. A. O proishojdenii drevnetürkskoy runiçeskoy pis’mennosti // Sovyetskaya Tyurkologiya. M., 1978/4. S. 84– 98; Pritsak O. Turkology and the Comparative Study of Altaiс Languages // Journal of Turkish Studies. Türklük Bilgisi Araştırmaları, Vol. 4, Harvard University Printing Office, 1980. S. 83–100; Rona-Tas A. On the Development and Origin of the East Turkic “Runic”